همایشی دیگر از انجمن ترویج علم ایران

باعث خوشوقتی و خوشحالیه که چنین همایشهایی در ایران برگزار میشود. آن هم برای دسترس عموم بدون اعمال هیچ گونه تبعیض (از نظر تحصیلات، رشته و دانشجو بودن یا نبودن)؛ به علاوه رایگان بودن این همایش خود مزیت بزرگی به حساب می آید. این همایش یک هفته ادامه میابد و هرروز برنامه های مفید و متنوعی در رابطه با اهمیت علم در زندگی میپردازد.

سال گذشته من به همراه یکی ازدوستان در این همایش شرکت کردم، در طول همایش همواره به دنبال چهره های آشنا از اعضای رشته خودمون بودیم. اما دریغا.... که نه تنها از اهالی رشته علم سنجی جزو سخنرانها نبود، بلکه حتی یک نفر از اعضای رشته در همایش بین شرکت کنندگان هم نبودند.

این مساله علامت سوال و تعجب بزرگی در درون ذهن من و دوستم ایجاد کرد، گفتی است که این علامت سوال به مراتب در طول زمان بزرگ و بزرگتر شد و از ذهن و مغزمون به بیرون تراوش کرد. اونقدر که  دوستم از حوزه علم سنجی به کل بیرون دوید و وارد دنیای خوش رنگ و لعاب هنر شد. من اما..... همچنان درگیر ابهام و علامت سوالات نام برده هستم.

ارتباط علم سنجی نداریم

بعد از حدود سه سال تحصیل در رشتۀ علم سنجی، در یکی از دانشگاههای مطرح کشورم، اکنون بعد از فارغ التحصیل شدن، تقریبا ارتباط علمی و حتی اجتماعی ام را نه تنها با همکلاسی ها، بلکه با اساتید حوزه ای که در آن فعالیت میکردم  از دست دادم. همه میدانیم که برقراری ارتباط بین محققان و تحصیل کردگان  یک رشته تا چه اندازه حائز اهمیت است حالا بماند که اکنون دیگر صحبت بر سر ارتباطات بین رشته ای و فرا رشته ای هم به میان آمده است. راستی این اتفاق برای چند نفر در حوزۀ علم ممکن است رخ دهد؟ 

بدیهی است که این موضوع بسیار نگران کننده به نظر می رسد نه فقط برای من به عنوان فردی مشتاق کار در حوزۀ خود، بلکه برای جامعۀ علمی هم بسیار خطرناک خواهد بود. چرا باید ارتباطات علمی اعضای یک رشته تا به این حد نا به سامان و گسستنی باشد؟ این مساله البته دلایلی دارد و از جای دیگری منشا میگیرد که بحث نویسنده متن نیست. 

با  این همه، از نظر من شاید استفاده از تکنولوژی های اخیر کمک کوچکی برای بازسازی این ارتباط از دست رفته باشد. از همین جهت گروه تلگرامی ایجاد کردم. پس اگر  در حوزه علم سنجی یا مطالعات علم تحصیل کرده اید یا به این حوزه علاقه دارید به گروه تلگرامی علم سنجی بپیوندید. تا در این گروه با هم به بحث و تبادل اطلاعات در این حوزه بپردازیم.

مطالعات علم و علم سنجی

مطالعات علم چتری است که حوزه هایی از علوم اجتماعی و علوم انسانی را در بر میگیرد که «موضوعشان پژوهش در خود علم» است. یکی از این حوزه ها، «علم سنجی » است.

شاید بخواهید بدانید علم سنجی چیست؟ یا حتی اگر کمی کنجکاوتر بوده باشید شاید آن را در اینترنت هم جستجو کرده اید؟ (که احتمالا سردر گم نیز شده اید). ممکن است (در صورتی که اهل رسانه هایی مثل تلویزیون یا روزنامه هستید) راجع به رتبه بندی دانشگاه ها یا رتبۀ علمی ایران در جهان در طی سالهای گذشته، چیزهایی شنیده باشید. شاید هم  فکر کنید علم سنجی  هر چه هست به سنجش علم مربوط میشود. اگر چنین فکر میکنید کاملا حق با شماست!

 

جدای از تعاریف کامل و دقیقی که بزرگان این رشته، از علم سنجی بیان کرده اند، آن را می توان به زبان ساده هم تعریف کرد.

به بیانی، علم سنجی، سنجش و ارزیابی علم و فعالیتهای علمی، و استفاده از یافته های حاصل برای سیاست گذاری و بهبود و ارتقای شرایط موجود است.

در این بین واژه های مبهم زیادی وجود دارد از جمله اینکه علم چیست؟ چه کاری فعالیت علمی به حساب می آید؟ اهداف فعالیت علمی چیست؟ وضعیت موجود چگونه است؟ و این وضعیت چگونه بهبود می یابد؟ یا حتی پارا فراتر می نهیم: سیاست گذاری یعنی چه؟ ارزیابی چیست؟ سنجش چیست؟ اصلا علم را چگونه می توان سنجید؟

همه اینها موجب شده است که حوزه های دیگری همچون فلسفه، جامعه شناسی، آمار، اقتصاد، سیاست و بسیاری دیگر به درون علم سنجی تنیده شوند و حوزۀ علم سنجی را بسیار بحث برانگیز سازد. البته هدف از نوشتن این متن، نه توصیف پیچیدگی های رشتۀ علم سنجی و نه بیان تعاریف دقیق برای آن است، بلکه صرفا این پست به جهت یک نقطۀ شروع در نظر گرفته شده است.