مطالعات علم و علم سنجی
مطالعات علم چتری است که حوزه هایی از علوم اجتماعی و علوم انسانی را در بر میگیرد که «موضوعشان پژوهش در خود علم» است. یکی از این حوزه ها، «علم سنجی » است.
شاید بخواهید بدانید علم سنجی چیست؟ یا حتی اگر کمی کنجکاوتر بوده باشید شاید آن را در اینترنت هم جستجو کرده اید؟ (که احتمالا سردر گم نیز شده اید). ممکن است (در صورتی که اهل رسانه هایی مثل تلویزیون یا روزنامه هستید) راجع به رتبه بندی دانشگاه ها یا رتبۀ علمی ایران در جهان در طی سالهای گذشته، چیزهایی شنیده باشید. شاید هم فکر کنید علم سنجی هر چه هست به سنجش علم مربوط میشود. اگر چنین فکر میکنید کاملا حق با شماست!
جدای از تعاریف کامل و دقیقی که بزرگان این رشته، از علم سنجی بیان کرده اند، آن را می توان به زبان ساده هم تعریف کرد.
به بیانی، علم سنجی، سنجش و ارزیابی علم و فعالیتهای علمی، و استفاده از یافته های حاصل برای سیاست گذاری و بهبود و ارتقای شرایط موجود است.
در این بین واژه های مبهم زیادی وجود دارد از جمله اینکه علم چیست؟ چه کاری فعالیت علمی به حساب می آید؟ اهداف فعالیت علمی چیست؟ وضعیت موجود چگونه است؟ و این وضعیت چگونه بهبود می یابد؟ یا حتی پارا فراتر می نهیم: سیاست گذاری یعنی چه؟ ارزیابی چیست؟ سنجش چیست؟ اصلا علم را چگونه می توان سنجید؟
همه اینها موجب شده است که حوزه های دیگری همچون فلسفه، جامعه شناسی، آمار، اقتصاد، سیاست و بسیاری دیگر به درون علم سنجی تنیده شوند و حوزۀ علم سنجی را بسیار بحث برانگیز سازد. البته هدف از نوشتن این متن، نه توصیف پیچیدگی های رشتۀ علم سنجی و نه بیان تعاریف دقیق برای آن است، بلکه صرفا این پست به جهت یک نقطۀ شروع در نظر گرفته شده است.
